WSTĘPCelem niniejszej pracy jest porównanie systemu edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej w Polsce i Anglii. Praca składa się ze wstępu, sześciu rozdziałów, w których opisane są różne aspekty edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolne w Anglii i Polsce oraz z podsumowania Grażyny Tadeuszewicz system oświatowy to zespół instytucji szkolnych i pozaszkolnych współdziałających w urzeczywistnianiu wyznaczonych celów kształcenia i wychowania . Niniejsza praca obejmuje zagadnienie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Wczesna edukacja dzieci jest niezwykle ważna. To w przedszkolu i szkole dzieci zdobywają pierwsze umiejętności, które na późniejszych etapach edukacyjnych będą doskonalone i rozwijane. Można powiedzieć, że edukacja przedszkolna jest wstępne do nauki w klasach początkowych. W placówkach przedszkolnych dzieci przygotowywane są do nauki w szkole. Natomiast edukacja wczesnoszkolna jest pierwszym etapem edukacyjnym. Obejmuje wiek szczególnej chłonności intelektualnej, która skłania do zapoznania dziecka z fundamentalnymi treściami, prawami i zasadami, które będą tworzyły bazę do nauki na kolejnych etapach PLACÓWKAMI EDUKACYJNYMIZjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii jest monarchią konstytucyjną opartą na demokracji parlamentarnej. Głową państwa jest król, władza ustawodawcza należy do niego i do Parlamentu. Natomiast władzę wykonawczą sprawuje rząd mianowany przez monarchę. Charakterystyczną cechą oświaty Wielkiej Brytanii jest autonomia, zdecentralizowana administracja szkolna, która przejawia się brakiem podstaw programowych, standardów kształcenia i różnorodnością funkcjonujących instytucji. Obecnie funkcjonują dwa ministerstwa odpowiedzialne za politykę oświatową na szczeblu krajowym: Department for children, Schools and Families – DCSF ( Ministerstwo ds. Dzieci, Szkolnictwa i Rodziny) oraz Department for Business, innovation and Skills – BIS (Ministerstwo ds. Biznesu, Innowacji i Umiejętnosci) . Local Educational Authority – LEA (Lokalne Władze Edukacyjne) są istotnym elementem systemu zarządzania oświatą w jest natomiast państwem demokratycznym, w którym władza ustawodawcza należy do Sejmu i Senatu. Na czele Państwa stoi Prezydent, do niego i do Rady Ministrów należy władza wykonawcza. W Polsce od 5 maja 2006 roku istnieją dwa odrębne ministerstwa: Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Ministerstwo Edukacji Narodowej odpowiada za cały system edukacji za wyjątkiem szkolnictwa wyższego. Reforma administracji i systemu edukacji zakłada, że polityka edukacyjna jest tworzona i prowadzona centralnie, natomiast administracja i prowadzenie szkół i innych instytucji edukacyjnych są zdecentralizowane. EDUKACJIA PRZEDSZKOLNAPlacówki wychowania przedszkolnego stanowią bardzo ważną cześć systemu oświaty. Ten poziom edukacji uznaje się za pierwszy szczebel systemu oświatowego zarówno w Polsce jak i w Anglii. Przedszkola w każdym państwie pełnią niezwykle ważne w życiu dziecka funkcje opiekuńcze, wychowawcze i dydaktyczne. Placówki te uzupełniają wychowawcze oddziaływania rodziny i przygotowują dzieci do podjęcia nauki w szkole. Zgodnie z założeniami brytyjskiech władz centralnych przedszkole jest pierwszą instytucją wychowawczą „tworzoną” wspólnie przez dzieci, rodziców i władze lokalne. Wszystkie problemy, nie wyłączając budownictwa nowych przedszkoli, rozwiązywane są z udziałem i przy pomocy rodziców . Na całym terytorium Zjednoczonego Królestwa oświata przedszkolna przeznaczona jest dla dzieci w wieku od 3 do 5 lat. Szczebel ten jest nieobowiązkowy. Edukacja przedszkolna w Polsce także rozpoczyna się w wieku 3 lat. Uczęszczanie do tych placówek jest również dobrowolne. Klasa zerowa zarówno w Anglii jak i w Polsce jest pierwszym rokiem obowiązkowego nauczania i opiera się na nauce poprzez zabawę. Jest to etap przejściowy do formalnej edukacji. W Anglii zerówka obowiązuje od 5 roku życia, jest to Early Years Foundation Stage . W Polsce od 1 września 2011 r. wprowadzono obowiązek odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego przez dzieci pięcioletnie oraz obowiązek szkolny dla dzieci sześcioletnich. W związku z przesunięciem obowiązku szkolnego dla dzieci 6 letnich w zerówkach mogą być dzieci 5 i Wielkiej Brytanii każda placówka edukacyjna ma swoje własne procedury zapisywania dzieci do przedszkola. Należy skontaktować się z lokalnymi władzami lub udać się do przedszkola, do którego chcemy zapisać dziecko, aby dowiedzieć się więcej informacji. Natomiast w Polsce rekrutacja dzieci do przedszkola odbywa się w oparciu o zasadę powszechnej dostępności: przy przyjmowaniu do przedszkola w pierwszej kolejności przyjmowane są: - dzieci w wieku 6 i 5 lat odbywające roczne przygotowanie przedszkolne,- dzieci matek lub ojców samotnie je wychowujących,- dzieci matek lub ojców , wobec których orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności bądź całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji na podstawie odrębnych przepisów,- dzieci umieszczone w rodzinach zastępczych,- dzieci ze wskazaniami z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej,- dzieci obojga rodziców pracujących,- dzieci, które uczęszczały do przedszkola dotychczas i ich rodzeństwo,- dzieci obcokrajowców na podobnych zasadach jak wszystkie inne ;W różnych państwach tworzone są różne programy zajęć, które mają na celu zrealizowanie celów kształcenia poszczególnych szczebli nauczania. W Anglii nie ma szczegółowych przepisów określających zasady tworzenia programu zajęć w edukacji przedszkolnej. Ośrodki są jedynie zobligowane do wprowadzenia podstaw wiedzy w celu przygotowania dzieci do późniejszego obowiązku szkolnego. Na ty etapie edukacji dzieci zmierzają do osiągniecia "celów edukacji wczesnoszkolnej", które obejmują sześć kluczowych dziedzin programu nauczania: - rozwój osobowy, emocjonalny i społeczny;- komunikacja, język i umiejętność czytania i pisania; - rozwiazywanie problemów; wnioskowanie i umiejętność liczenia; - rozumienie i wiedza o świecie; rozwój fizyczny oraz rozwój twórczy;Rozwój dziecka w kontekście wymienionych celów poddawany jest ocenie poprzez ciągłą obserwacje .W Polsce Podstawa Programowa Wychowania Przedszkolnego zaleca określony sposób zagospodarowania czasu pobytu dzieci w przedszkolu w następujący sposób: 1/5 czasu należy przeznaczyć na swobodne zabawy dzieci, 1/5 na pobyt na powietrzu, 1/5 na zajęcia typy dydaktycznego, pozostały czas nauczyciel wykorzystuje na czynności opiekuńcze i organizacyjne. Celem wychowania przedszkolnego w państwie polskim jest:- wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji;- budowanie systemu wartości, w tym wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe;- kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek- rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi;- stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych;- troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną; zachęcanie do uczestnictwa w zabawach i grach sportowych;- budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich przemyśleń w sposób zrozumiały dla innych;- wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne;- kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej;- zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samodzielności, a także kształtowanie tych wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej .To jak realizowane są programy nauczania, jak realizowane jest nauczanie różnie wygląda w Polsce i Anglii. W Anglii grupy przedszkolne nie powinny być większe niż 26 osób. Każdą grupą zajmuje się 2 nauczycieli. W Polsce sytuacja wygląda podobnie. Liczba dzieci w polskim oddziale przedszkolnym nie powinna przekraczać 25. Na ogół jednym oddziałem przedszkolnym opiekuje SYSTEM EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJEdukacja wczesnoszkolna zajmuje istotne miejsce w polityce edukacyjnej wszystkich krajów. Coraz więcej mówi się o wczesnej edukacji. Nauczanie dzieci we wczesnych latach ich życia jest bardzo ważne, ponieważ w tym okresie dzieci najszybciej się rozwijają, przyjmują duże porcje wiedzy. Można przytoczyć tutaj znane powiedzenie „Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci”. Dlatego tak ważne jest wyposażenie młodych umysłów w odpowiednią wiedzę i umiejętności. Edukacja wczesnoszkolna jest bazą do dalszego Wielkiej Brytanii szkolnictwo na poziomie podstawowym obejmuje kształcenie dzieci od 5. do 11. roku życia. Wiele szkół podstawowych przyjmuje dzieci w wieku 4 lat do klasy wstępnej (Reception Klass) . Dzieci powinny zacząć szkołę w pierwszym trymestrze, który zaczyna się po ich 5 urodzinach. Rodzice mogą składać podanie o przyjęcie dziecka do dowolnej szkoły. W Polsce podpisano nowelizację ustawy o systemie oświaty, która przesuwa do 2014 roku wprowadzenie obowiązku szkolnego dla dzieci sześcioletnich. Do września 2014 r. w klasach pierwszych SP mogą być dzieci 6 i 7 letnie. Natomiast od września 2014 r. do klas pierwszych pójdą wszystkie Polsce, podobnie jak w Wielkiej Brytanii rodzice mogą wybrać szkolę dla swojego dziecka. W Polsce o przyjęciu dziecka do szkoły decyduje przede wszystkim wiek (ukończenie 7 lat w roku kalendarzowym w którym rozpoczyna się nauka) Szkoła początkowa w Anglii dzieli się na 2 etapy: Etap pierwszy dla dzieci w wieku 5-7 lat oraz drugi dla dzieci w wieku 7-11 lat. W naszym państwie edukacja wczesnoszkolna trwa 3 lata i jest obowiązkowa dla dzieci od 7 r. ż, lub tak jak wcześniej wspomniano do pierwszej klasy można przyjąć ucznia 6-letniego, jeśli tak zdecydują Anglii Klasy dla dzieci w wieku od 5 do 7 lat mogą liczyć maksymalnie 30 uczniów. W klasach szkoły podstawowej uczą się najczęściej uczniowie o zróżnicowanym poziomie zdolności, ale w obrębie takich klas wielu nauczycieli dzieli uczniów na grupy według zdolności. W każdej klasie jest jeden nauczyciel główny i co najmniej jeden nauczyciel wspomagający. W naszym kraju także w klasach nie powinno być więcej niż 30 uczniów. Według Komisji Europejskiej w roku szkolnym 2009/10 stosunek liczby uczniów do liczby nauczycieli w szkole podstawowej wynosił 13:1. Przepisy nie określają norm dotyczących wielkości klas, choć w klasach 1 – 3 szkoły podstawowej zaleca się, by liczba dzieci w klasie nie przekraczała 26 . Jeden nauczyciel uczy wszystkich przedmiotów z wyjątkiem zajęć z języka angielskiego. W Wielkiej Brytanii wszystkie szkoły mogą samodzielnie opracować cały program nauczania w sposób odzwierciedlający specyfikę ich potrzeb i warunków działania, są natomiast zobowiązane zadbać o to, by program był odpowiednio zrównoważony i miał szerokie podstawy. W Polsce na pierwszym etapie szkoły podstawowej nauczanie odbywa się w formie zintegrowanej. Podstawy programowe nauczania zintegrowanego są takie same dla wszystkich uczniów i powstają na poziomie centralnym. Nauczyciele mogą wybierać podręczniki, ale tylko te z listy zatwierdzonej przez MEN. Szkoły w Wielkiej Brytanii są albo państwowe, utrzymywane ze środków publicznych, albo niezależne utrzymywane ze środków pochodzących z opłat za naukę. Edukacja w szkołach państwowych jest bezpłatna. Placówki zapewniają naukę, książki i materiały piśmiennicze. W naszym kraju zgodnie z ustawą o systemie oświaty szkoły dzielą się na publiczne, oferujące bezpłatna naukę w ramach podstawy programowej oraz szkoły niepubliczne. Rodzice w przeciwieństwie do angielskich szkól sami zapewniają książki i przybory angielskich szkołach rok szkolny trwa na ogół od początku września do drugiej połowy lipca i dzieli się na 3 części: semestr jesienny, wiosenny i letni. W Polsce rok szkolny trwa 10 miesięcy, od września do czerwca, z czego wymiar zajęć dydaktycznych wynosi minimum 178 dni. Zajęcia dydaktyczno -wychowawcze rozpoczynają się w pierwszym powszednim dniu września, z wyjątkiem soboty, a kończą w najbliższy piątek po dniu 18 czerwca . Rok szkolny podzielony jest na dwa semestry: zimowy i pierwszych latach szkolnych nauka w Anglii jest mniej formalna niż w Polsce. Dzieci spędzają sporą część czasu na dywanie lub bawiąc się. Najczęściej dzieci siedzą wokół małych stolików a nie w ławkach. W wielkiej Brytanii dzieci nie dostają planu lekcji w przeciwieństwie do Polski. O jeszcze jednej różnicy możemy przeczytać w wywiadzie z polską nauczycielka pracującą w Anglii, która odpowiada na pytanie: co zauważyła w angielskiej szkole. Nauczycielka zauważa, że dzieci nie boją się pójść do nauczyciela, dzielić się tym co akurat uważają za istotne. W Polsce dzieciom brakuje odwagi, co jest widoczne na lekcjach. W Anglii każda odpowiedź jest chwalona, nawet jeśli jest niepoprawna. Nauczyciel pozytywnie motywuje dziecko do aktywności, mówiąc: dobrze, że spróbowałeś . Uczniowie w Anglii dostają zróżnicowane prace domowe, zależnie od poziomu i zdolności ucznia. Brytyjski rząd sugeruje, aby dzieci poświęciły jedną godzinę tygodniowo na pracę domową. Uczniowie często wykonują zadania w małych grupach zadaniowych (tzw. Team Teaching). W Polsce natomiast przeważa indywidualna nauka. W angielskich szkołach zminimalizowano naukę abstrakcyjna na rzecz zajęć praktycznych. W Polsce także się o tym dużo mówi, jednak realia polskiej szkoły na to nie pozwalają. PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICEW tym rozdziale przedstawiono podobieństwa i różnice, które nie zostały opisane wyżej. Poniższa tabela prezentuje nie wskazywane wcześniej podobieństwa w systematach wczesnego nauczania w Polsce i ANGLIADarmowe porcje owoców i warzyw. W Polsce uzupełniane jest to także o darmowe mleko. Codzienna porcja owoców i warzyw dla i końcowo roczna ocena jest opisowa W Anglii nazywana jest raportem dla klas jest podobna – w klasach początkowych powinno być do 30 uczniów. W Polsce zaleca się klasy mniejsze niż 26 osób. Wielkość klas jest podobna – w klasach początkowych powinno być do 30 uczniówW Polsce po zajęciach uczniowie mogą zostać na świetlicy szkolnej do czasu odebrania ich przez rodziców - zazwyczaj do godz. 16 30. W Anglii są Kluby działające na tej samej zasadzie co polskie świetlice, zwykle czynne do godz. zaprezentowano różnice między polskim, a angielskim systemem edukacji na pierwszych etapach kształcenia, które nie zostały wcześniej ANGLIAW Polsce w większości szkol są 45- minutowe jednostki lekcyjne. Jest to związane z możliwościami organizacyjnymi szkół. W Angielskiej szkole nie ma 45min jednostek lekcyjnych, są natomiast sesje – poranne i popołudniowe, a miedzy nimi przerwa na lunchDeficyty sprzętowe W brytyjskich szkołach są lepiej wyposażone klasy – są w nich tablice multimedialne i inne sprzęty, których Polsce Polsce przeważa dowolność stroju. W wielkiej Brytanii uczniowie noszą nieliczne polskie szkoły wyeliminowały numeryczny system oceniania w ciągu semestru. W angielskiej szkole podstawowej nie ma numerycznych ocen w ciągu MOŻNA ZAPOŻYCZYĆ?Polska kultura zapożycza słowa, zwyczaje i święta od innych państw. Często jest to postrzegane negatywnie, gdyż zatracana zostaje polska tradycja. Zagraniczne obyczaje wypierają nasze, co powoduje, że zapominamy o naszych kulturalnych korzeniach. Nie zawsze jednak korzystanie z dorobku innych państw jest negatywne. Polska mogłaby skorzystać z bogatego doświadczenia innych krajów, by polepszyć sytuację edukacyjną. Polski system edukacji mógłby przejąć niektóre praktyki stosowane w angielskich szkołach. Myślę, że podział uczniów w klasach na grupy według wiedzy jest dobrym rozwiązaniem. Dzieci nie są przypisane do tych grup na stałe, kiedy podnosi się ich poziom wiedzy i umiejętności przechodzą do innej grupy. Wyposażenie polskich klas w komputery, tablice interaktywne czy choćby instrumenty muzyczne dla wszystkich uczniów zdecydowanie pomogłoby w kształtowaniu młodych umysłów. Natomiast angielskim nauczycielem moglibyśmy zaszczepić kreatywność, której nie brakuje polskim iż polski system edukacyjny zmierza do wzrostu tzw. papierologii w szkołach i przedszkolach. Nauczyciele zamiast zastanawiać się nad uatrakcyjnieniem zajęć i poświęcaniem czasu uczniom muszą sporą jego część poświęcić na dokumentowanie swojej pracy. Oczywiście dokumentacja pracy nauczyciela jest istotna, ale często tworzone są dokumenty do których nikt później nawet nie zagląda. Tworzony jest tzw. papier dla także, iż polskie szkoły zmierzają do informatyzacji, już teraz szkoły i przedszkola przymierzają się do zakładania dzienników elektronicznych i elektronicznego mierzenia czasu pobytu dziecka w przedszkolu. Uważam, że jest to bardzo pozytywna i potrzebna dyskusje w polskim społeczeństwie toczą się na temat obniżenia obowiązku szkolnego. Pomysł nauki od szóstego roku życia jako zły ocenia w sumie 65% ankietowanych. Pochwala go tylko 28% badanych . W Anglii już 5-latki idą do szkoły, ale ich placówki są przystosowane na przyjęcie dzieci w tym wieku. Niestety nasze szkoły nie mają funduszy na dostosowanie sal lekcyjnych. Nawet jeśli znalazłby się pieniądze to często nie ma możliwości technicznych, na ptrzykład na powiększenie klas, by umieścić w nich choćby dywany. Prognozuję, że obniżenie wieku szkolnego może zostać przesunięte jeszcze o kilka moich obserwacji oraz rozmów z innymi nauczycielami wynika, że do klas pierwszych szkoły podstawowej przychodzi coraz więcej dzieci wychowywanych „bezstresowo”. Są to dzieci, które nie mają zaszczepionych zasad zachowania się, nie potrafią rozmawiać z dorosłymi i dziećmi, często nie chcą wykonywać poleceń nauczyciela. Rodzicie tych uczniów często bagatelizują negatywne zachowania podopiecznych, argumentując ich zachowanie słowami: „on tak ma, taki jest”. W powyższych sytuacjach nauczyciel jest praktycznie pozostawiony samemu sobie. Rodzice coraz częściej nie zgadzają się także na wprowadzane przez szkołę zasady związane z ubiorem i wyglądem uczniów. Nawet najmłodsze dzieci miewają pofarbowane włosy czy noszą biżuterię, która może zagrażać ich bezpieczeństwu. Szkoły uginają się pod presją rodziców, „walcząc” o każdego ucznia i akceptują zachowania i „życzenia” rodziców, starając się radzić sobie samodzielnie. Myślę, że jeśli takie zachowania dzieci i rodziców będą się nasiały z roku na rok to w końcu nastąpi przełom i szkoły powrócą do dawnego rygoru związanego z zachowaniem i strojem uczniów. Wrócą mundurki, a w klasach zapanuje surowa jeszcze coś, co moim zdaniem zmieni się w niedługim czasie. Coraz więcej dzieci w klasach nauczania początkowego ma opinie z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznych. Są to dzieci z ADHD, z niedostosowaniem społecznym i z licznymi trudnościami w nauce. Nauczyciel nie jest w stanie, prowadząć 25-osobową klasę, poświęcić wystarczająco dużo czasu tym dzieciom, które potrzebują więcej jego uwagi. Nauczyciele starają się pomóc tym uczniom, dostosowując się do porad z opinii, jednak w praktyce często jest to niemożliwe. Prognozuję, że Polska skorzysta z doświadczenia Anglii i wprowadzi nauczyciela wspomagającego w klasach I-III, który będzie mógł pracować z dziećmi, które potrzebują dodatkowego polski system edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej rożni się od systemu angielskiego, jednak istnieją także podobieństwa miedzy tymi systemami. Odmienność dotyczy przede wszystkim systemów nauczania, wyposażenia placówek edukacyjnych i czasu pracy szkoły. Myślę, że nie ma państwa, w którym idealnie funkcjonuje szkolnictwo przedszkolne i wczesnoszkolne. Sądzę, że zamiast skupiać się na krytyce, która w naszym państwie jest powszechna, powinniśmy zastanowić się jak zmienić to co w tej chwili nie funkcjonuje dobrze. Uważam, że każdy powinien zacząć wprowadzać zmiany od siebie. Nauczyciele powinni starać się nawiązywać dobre stosunki z rodzicami, aktywnie poszukiwać odpowiednich metod pracy z dziećmi, ponieważ każde z dzieci może reagować na inne metody. Natomiast rodzice powinni zacząć od tego, by w domu dzieci nie słyszały dyskusji na temat nieudolnych metod pracy wychowawcy. Opiekunowie mogliby postarać się współpracować z wychowawcami, wprowadzając w życie ich sugestie. Rodzice mogliby udzielać możliwie jak największej ilości informacji o dziecku, aby nauczyciel mógł zrozumieć z czego wynika zachowanie dziecka, co pozwoliłoby rozwiązać sytuacje trudne. Do tego wszystkiego jednak potrzebny jest dialog na płaszczyźnie nauczyciel – rodzic, którego brakuje w naszych szkołach. Mam nadzieję, że nadejdzie czas kiedy rodzice zaufają wiedzy i doświadczeniu nauczyciela, a nauczyciele będą otwarci na rodziców. Takie podejście mogłoby wiele zmienić, zmienić na korzyść młodych umysłów. BIBLIOGRAFIA1. Chowaniec M. , Z Polskiej Szkoły do brytyjskiej //W: Gazeta Szkolna: Aktualności, 2010, nr. 202. Dziewulak D., Systemy Szkolne Unii Europejskiej, Warszawa 1997r 3. Gmerek T., Edukacja i Nierówności Społeczne Studium porównawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji, Kraków Kamińska – Juckiewicz, Wychowanie przedszkolne w dobie zmian, // W: Nowa Szkoła, 2010, nr 3, 5. Tadeuszewicz G., Edukacja w Europie, Warszawa – Łódz 1997rInne:1. Podstawa Programowa z Komentarzami, tom 1, Edukacja Przedszkolna i Rozporządzenia MEN w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych// wersja elektroniczna, dostępna na: ( Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego // wersja elektroniczna, dostępna na: Systemy edukacji w Europie – Stan Obecny i planowane reformy, Zjednoczone królestwo – Anglia, Walia i Irlandia Północna // wersja elektroniczna, dostępna na: (